گفتار اول حقوق صاحب ورقه
صاحب ورقه مشارکت، در قبال ناشر ، از حق استرداد اصل سرمایه خود (الف)، حق مطالبه سود متعلقه به سرمایه(ب) و حقوق متفرقه دیگر(ج) برخوردار است که لازم است به ترتیب به آنها بپردازیم.
الف) حق استرداد اصل سرمایه. صاحب ورقه مشارکت حق دارد ، در زمان مورد توافق، سرمایه خود را مسترد کند. وضعیت صاحب ورقه، البته در فرضی که اوراق مشارکت از نوع اوراق ساده است، با فرضی که ناشر اوراق مرکب منتشر کرده، متفاوت است. در فرضی که ورقه مشارکت از جمله اوراق ساده است، صاحب ورقه محق به استرداد اصل مبلغ ورقه است و در فرضی که ورقه مشارکت از جمله اوراق مرکب است صاحب ورقه هم می تواند، سرمایه خود را مسترد کند و هم می تواند حسب مورد ورقه مشارکت خود را تبدیل به سهام کند یا با سهام متعلق به شرکت ناشر در شرکتهای دیگر، به نحوی که گفتیم، تعویض کند.
ب) حق بهره مندی از سود. بهره مندی صاحب ورقه مشارکت از حقوق اساسی است که در متون مختلف و آیین نامه ای به آن تصریح شده است. تأکید همه این متون بر این است که دارندگان ورقه به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت در سود حاصل از اجرای طرح موضوع مشارکت شریک خواهند بود(ماده 2 قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت؛ بند ب از تبصره 85 قانون برنامه پنج ساله دوم مصوب 1373؛ ماده 2 آیین نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت و ماده 5 آیین نامه اجرایی ماده 17 قانون تنظیم بخشی از مقررات تسهیل نوسازی صنایع کشور...).
پرداخت سود حاصل از مشارکت نیز در دو مرحله صورت می گیرد: در مرحله اجرای طرح به صورت علی الحساب و پس از پایان طرح و تعیین سود مشارکت، به صورت قطعی. این ترتیب پرداخت سود به خاطر جلوگیری از شائبه ربوی بودن سودی است که به صاحب ورقه داده می شود و البته با ماهیت حقوقی مشارکت بین ناشر و صاحب ورقه که به آن اشاره شد تطبیق می کند. پیش بینی پرداخت سود به صورت علی الحساب و قطعی به وسیله قانون گذار به معنی این نیست که دو نوع سود وجود داشته باشد که یکی می تواند از دیگری بیشتر یا کمتر باشد. به صاحب ورقه فقط یک سود داده می شود و آن هم سود نهایی حاصل از انجام طرح مورد مشارکت است. آنچه به نام سود قطعی شناخته می شود. ما به التفاوت بین سود واقعی و نهایی و سودی است که قبلاً به صورت علی الحساب به صاحب ورقه پرداخت شده است. در نتیجه اگر با احتساب سود نهایی معلوم شود که ما به التفاوتی برای پرداخت به صاحب ورقه موجود نیست، به او چیزی پرداخت نمی شود، اما اگر معلوم شود که سهم صاحب ورقه از سود نهایی کمتر از میزانی است که قبلاً، در طول انجام طرح، به عنوان سود علی الحساب به او پرداخت شده، ناشر حق نخواهد داشت که مبالغ اضافی دریافتی را از صاحب ورقه مسترد کند؛ زیرا او قبلاً پرداخت چنین سودی را به صاحب ورقه تعهد کرده است، یعنی، همان طور که گفته شد، حسن انجام قرارداد مشارکت را تضمین کرده است.
به هر حال، مهلت پرداخت ما به التفاوت سود قطعی و سود علی الحساب پرداخت شده حداکثر شش ماه پس از سررسید نهایی اوراق خواهد بود(ماده 15 آیین نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت).
ج) حقوق متفرقه. برای صاحب ورقه مشارکت حقوق متفرقه دیگر در متون قانونی و آیین نامه ای حاکم برا انتشار اوراق پیش بینی شده است که مهم ترین آن ها حق انتقال ورقه مشارکت به دیگری و حق تقدم خرید سهام شرکت است.
1.حق انتقال ورقه مشارکت به دیگری. قابلیت انتقال اوراق مشارکت، به طور ضمنی ولی بدون شبهه، در ماده 3 آیین نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت و نیز در ماده 6 آیین نامه اجرایی ماده 17 قانون تنظیم بخشی از مقررات تسهیل نوسازی صنایع کشور ... پیش بینی شده است. این ترتیب که به منظور تسهیل خرید و فروش این اوراق و در نتیجه ترغیب اشخاص به سرمایه گذاری از این طریق اتخاذ شده، از نظر حقوقی منطقی است؛ زیرا خرید ورقه مشارکت برخلاف خرید سهم به معنی شریک شدن صاحب ورقه در شرکت ناشر نیست و بنابراین بیم ورود اشخاص ثالث به درون این شرکت وجود ندارد تا شرکت ناشر به خاطر آن انتقال ورقه مشارکت توسط صاحب ورقه به اشخاص ثالث را ممنوع کند.
2. حق تقدم خرید سهام شرکت. به موجب ماده 8 قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت: « در صورتی که شرکتهای سهامی خاص وابسته به دستگاههای مذکور در ماده 1 قانون به سهامی عام تبدیل شوند، دارندگان اوراق مشارکت شرکتهای مزبور در خرید سهام از اولویت بر خوردار می باشند». حق تقدم در خرید اوراق سهام ماهیتی مانند حق تقدم صاحبان سهام در فرض افزایش سرمایه ندارد. در واقع صاحبان سهام، در فرض افزایش سرمایه شرکت، سهام جدید شرکت را به قیمت اسمی آنها خریداری می کنند، در حالی که صاحبان اوراق مشارکت، باید مبلغ واقعی سهام جدید را پرداخت کنند. به عبارت دیگر صاحبان اوراق مشارکت به نسبت خریداران دیگر سهام جدید فقط از اولویت خرید برخوردارند و مزیت دیگری برای آنها در نظر گرفته نشده است.
صاحب ورقه مشارکت، در قبال ناشر ، از حق استرداد اصل سرمایه خود (الف)، حق مطالبه سود متعلقه به سرمایه(ب) و حقوق متفرقه دیگر(ج) برخوردار است که لازم است به ترتیب به آنها بپردازیم.
الف) حق استرداد اصل سرمایه. صاحب ورقه مشارکت حق دارد ، در زمان مورد توافق، سرمایه خود را مسترد کند. وضعیت صاحب ورقه، البته در فرضی که اوراق مشارکت از نوع اوراق ساده است، با فرضی که ناشر اوراق مرکب منتشر کرده، متفاوت است. در فرضی که ورقه مشارکت از جمله اوراق ساده است، صاحب ورقه محق به استرداد اصل مبلغ ورقه است و در فرضی که ورقه مشارکت از جمله اوراق مرکب است صاحب ورقه هم می تواند، سرمایه خود را مسترد کند و هم می تواند حسب مورد ورقه مشارکت خود را تبدیل به سهام کند یا با سهام متعلق به شرکت ناشر در شرکتهای دیگر، به نحوی که گفتیم، تعویض کند.
ب) حق بهره مندی از سود. بهره مندی صاحب ورقه مشارکت از حقوق اساسی است که در متون مختلف و آیین نامه ای به آن تصریح شده است. تأکید همه این متون بر این است که دارندگان ورقه به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت در سود حاصل از اجرای طرح موضوع مشارکت شریک خواهند بود(ماده 2 قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت؛ بند ب از تبصره 85 قانون برنامه پنج ساله دوم مصوب 1373؛ ماده 2 آیین نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت و ماده 5 آیین نامه اجرایی ماده 17 قانون تنظیم بخشی از مقررات تسهیل نوسازی صنایع کشور...).
پرداخت سود حاصل از مشارکت نیز در دو مرحله صورت می گیرد: در مرحله اجرای طرح به صورت علی الحساب و پس از پایان طرح و تعیین سود مشارکت، به صورت قطعی. این ترتیب پرداخت سود به خاطر جلوگیری از شائبه ربوی بودن سودی است که به صاحب ورقه داده می شود و البته با ماهیت حقوقی مشارکت بین ناشر و صاحب ورقه که به آن اشاره شد تطبیق می کند. پیش بینی پرداخت سود به صورت علی الحساب و قطعی به وسیله قانون گذار به معنی این نیست که دو نوع سود وجود داشته باشد که یکی می تواند از دیگری بیشتر یا کمتر باشد. به صاحب ورقه فقط یک سود داده می شود و آن هم سود نهایی حاصل از انجام طرح مورد مشارکت است. آنچه به نام سود قطعی شناخته می شود. ما به التفاوت بین سود واقعی و نهایی و سودی است که قبلاً به صورت علی الحساب به صاحب ورقه پرداخت شده است. در نتیجه اگر با احتساب سود نهایی معلوم شود که ما به التفاوتی برای پرداخت به صاحب ورقه موجود نیست، به او چیزی پرداخت نمی شود، اما اگر معلوم شود که سهم صاحب ورقه از سود نهایی کمتر از میزانی است که قبلاً، در طول انجام طرح، به عنوان سود علی الحساب به او پرداخت شده، ناشر حق نخواهد داشت که مبالغ اضافی دریافتی را از صاحب ورقه مسترد کند؛ زیرا او قبلاً پرداخت چنین سودی را به صاحب ورقه تعهد کرده است، یعنی، همان طور که گفته شد، حسن انجام قرارداد مشارکت را تضمین کرده است.
به هر حال، مهلت پرداخت ما به التفاوت سود قطعی و سود علی الحساب پرداخت شده حداکثر شش ماه پس از سررسید نهایی اوراق خواهد بود(ماده 15 آیین نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت).
ج) حقوق متفرقه. برای صاحب ورقه مشارکت حقوق متفرقه دیگر در متون قانونی و آیین نامه ای حاکم برا انتشار اوراق پیش بینی شده است که مهم ترین آن ها حق انتقال ورقه مشارکت به دیگری و حق تقدم خرید سهام شرکت است.
1.حق انتقال ورقه مشارکت به دیگری. قابلیت انتقال اوراق مشارکت، به طور ضمنی ولی بدون شبهه، در ماده 3 آیین نامه اجرایی قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت و نیز در ماده 6 آیین نامه اجرایی ماده 17 قانون تنظیم بخشی از مقررات تسهیل نوسازی صنایع کشور ... پیش بینی شده است. این ترتیب که به منظور تسهیل خرید و فروش این اوراق و در نتیجه ترغیب اشخاص به سرمایه گذاری از این طریق اتخاذ شده، از نظر حقوقی منطقی است؛ زیرا خرید ورقه مشارکت برخلاف خرید سهم به معنی شریک شدن صاحب ورقه در شرکت ناشر نیست و بنابراین بیم ورود اشخاص ثالث به درون این شرکت وجود ندارد تا شرکت ناشر به خاطر آن انتقال ورقه مشارکت توسط صاحب ورقه به اشخاص ثالث را ممنوع کند.
2. حق تقدم خرید سهام شرکت. به موجب ماده 8 قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت: « در صورتی که شرکتهای سهامی خاص وابسته به دستگاههای مذکور در ماده 1 قانون به سهامی عام تبدیل شوند، دارندگان اوراق مشارکت شرکتهای مزبور در خرید سهام از اولویت بر خوردار می باشند». حق تقدم در خرید اوراق سهام ماهیتی مانند حق تقدم صاحبان سهام در فرض افزایش سرمایه ندارد. در واقع صاحبان سهام، در فرض افزایش سرمایه شرکت، سهام جدید شرکت را به قیمت اسمی آنها خریداری می کنند، در حالی که صاحبان اوراق مشارکت، باید مبلغ واقعی سهام جدید را پرداخت کنند. به عبارت دیگر صاحبان اوراق مشارکت به نسبت خریداران دیگر سهام جدید فقط از اولویت خرید برخوردارند و مزیت دیگری برای آنها در نظر گرفته نشده است.
