شرکت های سهامی، از نوع شرکت های سرمایه هستند که در آن ها شخصیت شرکا کم رنگ است، به ویژه در شرکت های سهامی عام .
حقوق شرکا ( سهام داران ) در قالب " سهام " تبلور می یابد که قابل نقل و انتقال است و مسئولیت سهام داران محدود به آورده آن هاست.
مقررات راجع به شرکت های سهامی ابتدا در قانون تجارت 1311 پیش بینی شده بود. در سال 1347 به موجب لایحه اصلاح قانون تجارت ( لایحه قانونی 1347) ، مقررات ویژه ای در 300 ( سیصد ) ماده به این شرکت ها اختصاص یافت که شرکت ها را به دو دسته " شرکت سهامی عام " و " شرکت سهامی خاص" تقسیم کرد.
ایجاد چنین شرکتی برای مقاصد گوناگون انجام می شود اما بیشتر برای امور تجاری مهم مناسب است. بیهوده نیست که شرکت های مختلف دولتی، در طول سال هایی که این لایحه 1347 معتبر بوده از این شکل بسیار استفاده کرده و حتی ماده 300 لایحه مزبور، شرکت های دولتی را تابع این مقررات قرار داده است.
قابلیت انتقال آسان سهام در این نوع شرکت ها باعث شده در بورس اوراق بهادار کشورهای مختلف این شرکت ها حضور فعال و چشم گیری داشته باشند.
شرکت سهامی، حقوق اشخاص مختلفی اعم از سهام داران، طلبکاران ، مدیران ، کارکنان و اشخاص ثالث را درگیر می کند و به همین جهت، مقررات حاکم بر این نوع شرکت ها پیچیده تر از شرکت های دیگر است و به کنترل اعمال مدیران در آن توجه بیشتری می شود، به نحوی که بازرسان این شرکت ها از میان اشخاص حرفه ای و مستقل و عموماَ از میان حسابداران رسمی انتخاب می شوند. این کنترل، به بازرسان شرکت محدود نمی شود و به ویژه در شرکت های سهامی عام، در ایجاد شرکت، بورس اوراق بهادار نیز دخالت دارد و در شرکت هایی که در بورس پذیرفته می شوند، بر مدیریت آن ها نظارت می کند.
این شرکت ها تنها شرکت هایی هستند که می توانند اوراق بهادار را تحت عنوان اوراق مشارکت – که جایگزین اوراق قرضه سابق شده اند – منتشر کنند.
با توجه به آنچه گفته شد، در این مقاله به بررسی مهم ترین نکات در ثبت شرکت سهامی خاص خواهیم پرداخت .پیش از هر چیز، لازم به یادآوری است تمام قیود و شرایطی که برای تشکیل و ثبت شرکت های سهامی عام مقرر است؛ در مورد شرکت های سهامی خاص لازم الرعایه نخواهد بود.

• نکات مهم در ثبت شرکت سهامی خاص :

1- در شرکت سهامی خاص موسسان به سرمایه اشخاص ثالث ( عموم ) رجوع نمی کنند.
2- برای تشکیل آن باید حداقل سه شخص حضور داشته باشند که بر اساس قواعد حاکم بر شرکت ها می توانند اشخاص حقیقی یا حقوقی باشند.
3- برای تشکیل این نوع شرکت، داشتن اهلیت ضروری نیست و ولی یا قیم محجور نیز می توانند واسطه تشکیل شرکت برای اشخاص فاقد اهلیت شوند.
4- سرمایه شرکت سهامی خاص، حداقل یک میلیون ریال است و توسط موسسان هنگام تاسیس تامین می شود.
5- شرکت سهامی خاص حق انتشار اوراق قرضه را ندارد.
6- کلمه خاص باید قبل یا بعد از نام شرکت ذکر گردد در غیر این صورت هر یک از افراد ذینفع می تواند انحلال آن را از دادگاه بخواهد.
7- سرمایه باید شامل اوراق سهام باشد.
8- شرکت های سهامی خاص نمی توانند سهام خود را برای پذیره نویسی یا فروش در بورس اوراق بهادار یا وسیله بانک ها عرضه نمایند و یا به انتشار آگهی و یا اطلاعیه و هر نوع تبلیغی برای فروش سهام خود اقدام کنند مگر اینکه از مقررات شرکت های سهامی عام تبعیت نمایند.
9- با توجه به اینکه نقل و انتقال سهام در این شرکت ها در روزنامه رسمی کشور آگهی نمی گردد و جزء آیین نامه های داخلی شرکت ها می باشد به همین علت آگاهی از لیست دقیق سهامداران از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا تنظیم هرگونه صورتجلسه اعم از تغییرات، تمدید و یا هر نوع صورتجلسه قابل ثبت دیگر نیاز به ارائه لیست سهامداران شرکت خواهد داشت.
10- برای تاسیس و ثبت شرکت سهامی خاص طرح و تنظیم اعلامیه پذیره نویسی لازم نیست.
11- در موقع تاسیس شرکت سهامی خاص، موسسین باید لااقل سی و پنج درصد آن را نقداَ در حسابی که به نام شرکت در شرف تاسیس و در نزد بانک افتتاح می کنند، واریز نمایند و پرداخت بقیه را تعهد کنند.
12- تمام یا قسمتی از سرمایه می تواند غیرنقدی باشد که در این صورت باید کلیه سرمایه غیرنقدی تادیه گردد.
13- در شرکت سهامی خاص، تشکیل مجمع موسسین، برخلاف شرکت سهامی عام الزامی نیست.
14- در شرکت سهامی خاص، مانند شرکت سهامی عام آورده های غیرنقد باید طبق مظر کارشناس رسمی وزارت دادگستری ارزیابی شود و نمی توان آن ها را به مبلغی بیش از ارزیابی کارشناس مذکور قبول کرد.
15- طبق ماده 21 لایحه اصلاحی قانون تجارت، شرکت های سهامی خاص نمی توانند سهام خود را برای پذیره نویسی یا فروش در بورس اوراق بهادار یا توسط بانک ها عرضه نمایند و یا با انتشار آگهی و اطلاعیه یا فروش در بورس اوراق بهادار یا توسط بانک ها عرضه نمایند و یا با انتشار آگهی و اطلاعیه یا هر نوع اقدام تبلیغاتی به فروش سهام خود مبادرت کنند؛ مگر این که به شرکت سهامی عام تبدیل شوند و از مقررات آن پیروی نمایند.
16- در شرکت سهامی خاص، بدون ذکر در قانون، تعداد سهامداران محدود می باشد برخلاف شرکت سهامی عام که تعداد سهامداران نامحدود می باشد.
17- شرکت سهامی باید دارای اساسنامه باشد . اساسنامه ، قانون اساسی شرکت است که مبین حقوق و تکلیف و اختیارات ارکان شرکت یعنی مجامع عمومی، مدیران و بازرسان و سهامداران می باشد. در بندهای 1 تا 4 هویت و اطلاعات کلی شرکت، در بندهای 5 تا 11 سرمایه و سهام شرکت، بندهای 11 تا 14 در خصوص مجامع عمومی، بندهای 15 تا 17 در خصوص هیات مدیره، بند 18 بازرس ، بند 19 امور مالی ، بند 20 انحلال و بند 21 در رابطه با تغییر اساسنامه می باشد.
18- چنانچه شرکت به هر نحوی سهام یا امتیاز خاصی برای بعضی از سهامداران قائل شود این موضوع باید در اظهارنامه ثبت شرکت ها نمایان گردد.
19- هر گاه به علل و موجباتی سرمایه شرکت از حداقل آن ( یک میلیون ریال ) کمتر شود شرکاء باید آن را تامین نمایند و یا اینکه آن را تبدیل به شرکت تضامنی یا مسئولیت محدود بنمایند.
20- برای تاسیس و ثبت شرکت سهامی خاص باید مدارک ذیل به مرجع ثبت شرکت ها تسلیم شود .
- اساسنامه شرکت که باید به امضاء کلیه سهامداران رسیده باشد.
- اظهارنامه مبنی بر اینکه کلیه سهام شرکت را اعم از نقدی و غیرنقدی سهامداران تایید و امضاء نموده اند.
- سرمایه نقدی شرکت حداقل از سی و پنج درصد کل سهام کمتر نباشد.
- در صورتی که تمام سرمایه نقد باشد باید پرداخت شده باشد.
- در صورتی که قسمتی از سرمایه غیرنقدی باشد باید ارزیابی ( تقویم ) و به طور جداگانه در اظهارنامه درج شده باشد.
- هر گاه شرکت دارای سهام ممتاز باشد باید نوع امتیازات و علت آن به طور واضح در اظهارنامه درج گردد.
- انتخاب اولین مدیران و بازرس یا بازرسان شرکت در صورت جلسه ای درج شود و به امضاء کلیه سهامداران برسد.
- قبول سمت مدیران و بازرسان شرکت باید به طور کتبی باشد تا معلوم شود که مدیران و بازرسان به تکالیف و وظایف و مسئولیت های خود واقف بوده اند.