نظارت یعنی زیرکی و فراست و عمل ناظر و مقام او و مراقبت در اجرای امری نظارت در عملکرد مدیران در شرکت های تجاری یک نوع نظارت درون سازمانی است که در شرکت های سرمایه و شخصی و مختلط و کمیتی شکل آن متفاوت است.

• نظارت بر شرکت بامسئولیت محدود

نهاد کنترل کننده شرکت بامسئولیت محدود، نهادی ویژه و متفاوت از همه شرکت های تجاری دیگر است. بدین معنی که در برخی شرکت ها مانند شرکت های سهامی، وجود بازرس قانونی چه در هنگام تشکیل و چه در طول فعالیت شرکت اجباری است و هیچ گونه امکانی برای شرکت و مجامع عمومی جهت معافیت از داشتن بازرس قانونی در لایحه اصلاحی قانون تجارت 1347 تجویز نگردیده است، به گونه ای که نه تنها عدم تعیین بازرس، بلکه نبود گزارش بازرس قانونی راجع به صورت های مالی شرکت در جلسه مجمع عمومی سالیانه، موجب بی اعتباری تصمیمات مجمع عمومی در این خصوص می گردد.
در مقابل، در مورد دیگر شرکت ها به جز شرکت مختلط سهامی، در قانون تجارت هیچ گونه جایگاهی برای نهاد نظارتی پیش بینی نگردیده و موسسین این شرکت ها آزادند تا در اساسنامه شرکت این رکن را تعبیه و یا نسبت به آن سکوت نمایند. این در حالی است که بازرسی و نظارت در شرکت بامسئولیت محدود وضعیتی بینابین دارد. بدین صورت که تا هنگامی که شمار شرکا دوازده و یا کمتر باشد، شرکت الزامی به داشتن بازرس یا ناظر ندارد، لکن به محض آنکه این تعداد به بیش از دوازده عضو رسید، شرکا مکلف به تعیین هیئت نظار خواهند بود.
مطابق ماده 109 قانون تجارت هر شرکت بامسئولیت محدود که عده ی شرکای آن بیش از دوازده نفر باشد باید دارای هیات نظار بوده و هیات مزبور حداقل سالی یک مرتبه مجمع عمومی شرکاء را تشکیل می دهد و یا در ماده 165 قانون تجارت تصریح شده در هر یک از شرکت های مختلط سهامی هیات نظاری لااقل مرکب از سه نفر از شرکاء برقرار می شود و این هیات را مجمع عمومی شرکاء بلافاصله بعد از تشکیل قطعی شرکت و قبل از هر اقدامی در امور شرکت معین می کند.
با توجه به آنچه گفته شد :
در برخی از شرکت ها مانند شرکت سهامی وجود بازرس قانوناَ اجباری است و هیچ گونه استثنایی در جهت معافیت از داشتن بازرس در لایحه اصلاحی قانون تجارت 1347 تجویز نگردیده است و نیز در شرکت بامسئولیت محدود نهاد ویژه ای از همه شرکاء با عنوان هیات نظار مسئولیت کنترل شرکت را دارد. در مقابل در مورد دیگر شرکت ها به جز شرکت مختلط سهامی هیچ جایگاهی برای نهاد نظارتی پیش بینی نشده و موسسین این شرکت ها آزادند تا در اساسنامه چنین شرکت هایی، این رکن را تعبیه یا نسبت به آن سکوت کنند.
دوره ماموریت اولین هیات نظار یک سال است و برای دوره های بعد، ماموریت هیات نظار طبق اساسنامه مشخص می شود و مدت ماموریت می تواند بیش از یک سال باشد . تعداد اعضای هیات نظار حداقل 3 نفر از شرکا می باشد. هیات نظار باید از بین شرکا باشد اما امکان انتخاب بازرس شرکت سهامی خارج از سهامداران وجود دارد. هیات نظار بلافاصله پس از انتخاب شدن باید تحقیق نماید که مفاد مواد 96 و 97 ق. ت ، در خصوص تشکیل شرکت رعایت شده است.
تکلیف دعوت مجمع عمومی شرکا برای هیات نظار در صورتی است که مدیر مجمع عمومی را دعوت ننماید. هیات نظار می تواند مجمع عمومی فوق العاده را برای تغییر اساسنامه یا سرمایه دعوت نماید. قانون تجارت در فرض عدم وجود هیات نظار، اشاره به تنظیم صورت مالی و ترازنامه نکرده است اما در فرض پیش بینی اساسنامه ، تنظیم صورت مالی و بیلان الزامی می باشد.

• نظارت شرکا بر شرکت

به موجب ماده 170 قانون تجارت، " تا پانزده روز قبل از انعقاد مجمع عمومی هر صاحب سهمی می تواند ( خود یا نماینده او ) در مرکز اصلی شرکت حاضر شده از صورت بیلان و صورت دارایی و راپورت هیئت نظار اطلاع حاصل کند ".
این ماده در شرکت بامسئولیت محدود نیز قابل اجرا است هر چند که مجمع عمومی تشکیل نشود و حق نظارت محدود به سه مورد تصریح شده در این ماده می باشد مگر آن که در اساسنامه مدارک بیشتری قید شده باشد.