اشخاص حقوقی غیر تجاری
اهداف بسیاری که موجب ایجاد شخصیت حقوقی می گردد و کسب سود و انجام تجارت در زمرۀ آنها قرار نمی گیرند را می توان تحت عنوان اهداف غیر تجاری مد نظر قرار داد. این اهداف را که دربرگیرندۀ امور حرفه ای، فرهنگی، علمی و آموزشی و عام المنفعه هستند
می توان غیر انتفاعی تعریف نمود. در نتیجۀ فعالیتهای انجام شده در این قالبها، اعضا ممکن است درآمدی تحصیل نمایند بدون آنکه تاجر تلقی گردند. مثال روشن از این دسته فعالیتها انجام امور آموزشی در قالب مدارس غیر انتفاعی است که موضوع آنها آموزش و فعالیتهای غیر سود جویانه است.
مدارس، دانشگاهها و نیز موسسات پژوهشی نمونه های روشنی از اشخاص حقوقی با اهداف علمی – آموزشی به شمار می آیند. انجام امور مذهبی – تبلیغی را می توان به مصادیق مزبور افزود. سرمایه  گذاری برای بیمارستانها، پژوهشگاهها، صندوقهای قرض الحسنه و موسسات خیریه را باید در زمرۀ اهداف غیر تجاری به شمار آورد. همچنین نهادهایی مانند وقف، مساجد و کلیساها و یا آتشکده ها با آنکه همۀ عناصر شخصیت حقوقی را در خود ندارند، بنا به مصالحی دارای شخصیت حقوقی شناخته شده اند. به علاوه، شهرداریها، سازمانها و نهادهای دولتی در این چهارچوب قرار می گیرند.
ممکن است ایراد گردد که فعالیتهای غیر انتفاعی از این دست، بعضا درآمدهای کلانی را درپی دارد که از سود نهادهای تجاری نیز بالاتر است. اگرچه این ایراد به طور نسبی پذیرفتنی می نماید، لکن در صورتی که موسسه ای غیر تجاری برخلاف موضوع مقرر در اساسنامه اش به امر بازرگانی بپردازد، سازمان یا وزارتخانه ذی ربط از ادامه فعالیت موسسه متخلف جلوگیری خواهد نمود. به علاوه غلبه عنصر تجاری در چنین فعالیتهایی امری غیر محتمل است.
افزودن برموسسات و واحدهای غیر انتفاعی، تشکیلات با اهداف انتفاعی نیز ممکن است در قالب موسسۀ غیر تجاری ثبت و به فعالیت بپردازد. در این دسته ازفعالیتها درعین حال که قصد سود بردن انکارناپذیر است، لیکن در حوزه فعالیتهای تجاری چه در مفهوم قانونی و یا عرفی آن قرارنمی گیرند برای مثال موسسات حسابرسی، دفاتر وکالت، موسسات و مطبهای پزشکی را ضمن آنکه نمی توان غیر انتفاعی نامید، درعین حال تجاری هم محسوب نمی گردند. در نتیجه، این گونه اموررا بایستی انتفاعی از نوع غیرتجاری به شمار آورد. ویژگی اصلی این دسته از فعالیتهای انتفاعی، ارائه خدمات به جامعه است.
مادۀ یک آیین نامه اصلاحی ثبت تشکیلات و موسسات غیر تجارتی مصوب سال 1337 که بیشتر بر هدف و نوع فعالیت نظر دارد در همین زمینه مقرر می دارد:
((مقصود از تشکیلات و موسسات غیر تجاری مذکور در ماده 584 قانون تجارت کلیه تشکیلات و موسساتی است که برای مقاصد غیر تجارتی از قبیل امور علمی و ادبی یا امور خیریه و امثال آن تشکیل می شود اعم از آنکه موسسین و تشکیل دهندگان قصد انتفاع داشته و یا نداشته باشند.

تبصره: تشکیلات و موسسات مزبور می توانند عناوینی از قبیل انجمن، کانون یا بنگاه و امثال آن اختیارنمایند. ولی اتخاذ عناوینی که اختصاص به تشکیلات دولتی و کشوری درد از طرف موسسات مزبور ممکن نخواهد بود.))
آن گونه که از بخش دوم مادۀ مزبور برمی آید، قصد انتفاع به خودی خود موجب تجارتی شناخته شدن موضوع شخصیت حقوقی نیست. مادۀ 2 آیین نامۀ یاد شده، هدف موسسه غیرتجاری را بدین شرح به انتفاعی و غیر انتفاعی تفکیک نموده است:
((تشکیلات و موسساتت مزبور از لحاظ انطباق با مقررات این آیین نامه به دو قسمت می شوند:

الف) موسساتی که مقصود از تشکیل آن جلب منافع و تقسیم آن بین اعضای خود نباشد.

ب) موسساتی که مقصود از تشکیل آن ممکن است جلب منافع مادی و تقسیم منافع مزبور بین اعضای خود یا غیر باشد مانند کانونهای فنی و حقوقی و غیره.
اگرچه بند الف به مصادیق موسسات با هدف غیر انتفاعی اشاره ننموده، لکن همان گونه که دربالا گفته شد، موسسات خیریه و موسسات آموزشی نمونه های خوبی برای این دسته از موسسات هستند. در حالی که بند ب ماده مرقوم کانونهای فنی و حقوقی را به عنوان موسسه غیر تجاری انتفاعی بر شمرده است.
برخی دیر از اشخاص حقوقی غیرتجاری از گذشته های دور موجودیت داشته و دارای سابقۀ چند هزار ساله هستند. این نهادها را که می توان پرستشگاه خواند، در همه آیینها به عنوان تاسیسی دارای شخصیت حقوقی به رسمیت شناخته اند، بدون آنکه بهره گیری آنها از این جایگاه مستلزم ثبت باشد. با این حال، با پیچیده شدن روابط اجتماعی – حقوقی و لزوم ساماندهی این گونه نهادها، امروزه دولتها به منظور جلوگیری از سوء استفاده از نام و جایگاه مراکز دینی، مراکز یاد شده را تحت نظارت خود قرارداده و تشریفاتی را برای ایجاد شخصیت حقوقی آنها ضروری می دانند.
نهاد دیگری که در گروه اشخاص حقوقی غیر بازرگانی جا می گیرد، وقف است. در گذشته دربارۀ شناسایی شخصیت حقوقی برای وقف اختلاف نظروجود داشت، تا اینکه قانون گذار درسال 1354 با شناسایی این جایگاه برای وقف عام دارای شخصیت حقوقی است و متولی یا سازمان اوقاف: ((موقوفه عام دارای شخصیت حقوقی است و متولی یا سازمان اوقاف حسب مورد نماینده آن است.)). مقنن یک دهۀ بعد با گسترش مفهوم شخصیت حقوقی به نهاد وقف، صرف نظر از عام و خاص بودن آن، زمینۀ اختلاف را از میان برد. طبق مادۀ 3 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب 1363 ((هرموقوفه دارای شخصیت حقوقی است و متولی یا سازمان حسب مورد نمایندۀ آن است.))
در رابطۀ با وجود شخصیت حقوقی برای ترکه پیش از تصفیه، اگرچه برخی حقوقدانان قائل به این نظریه اند، ولی با توجه به آنکه در اصل مالکیت ترکه قبل از تصفیه اختلافات نظر وجود دارد، و نیز با عنایت به اینکه امکان بار نمودن همۀ آثار شخصیت حقوقی برترکه متصور نیست، نمی توان نهاد یاد شده را در جرگۀ اشخاص حقوقی به شمار آورد.

کلیه ی حقوق مادی و معنوی این سایت محفوظ می باشد