نظارت و کنترل توسط هیئت نظار

هرگاه شرکت دارای بیش از دوازده عضو باشد باید برای آن هیئت نظار تعیین شود.حال به چگونگی تشکیل، صلاحیت و مسئولیتهای این هیئت، میپردازیم.
الف) تشکیل هیئت نظار
هیئت نظار توسط اولین مجمع عمومی شرکا بلافاصله بعد از تشکیل شرکت مشخص می شود در واقع، مقررات ماده 165 قانون تجارت که در مورد شرکتهای مختلط سهامی است، در مورد شرکت با مسئولیت محدود هم لازم الاجر است.
بدین ترتیب، تشکیل هیئت نظار شرط لازم برای تشکیل شرکت نیست. بنابراین، هرگاه شرکا مبادرت به تعیین هیئت نظار نکنند، بطلان شرکت را نمی توان تقاضا کرد؛ اما تصمیماتی را که به موجب قانون برعهده هیئت نظار است نمی توان توسط شرکای شرکت اتخاذ کرد و هرگاه شرکا به انتخاب هیئت نظار مبادرت نکنند، هر تصمیم اتخاذ شده از سوی آنان که به موجب قانون بر عهده و در صلاحیت هیئت نظار است، باطل و کان لم یکن خواهد بود.
اعضای هیئت نظار لااقل سه نفر از شرکا خواهند بود و بر اساس اساسنامه شرکت می توانند مجدداً انتخاب شوند. قسمت اخیر ماده 165 قانون تجارت، مقرر می کند: «انتخاب هیئت بر حسب شرایط مقرر در اساسنامه شرکت تجدید می شود. در هر صورت، اولین هیئت نظار برای یک سال انتخاب خواهد شد». اعضای هیئت نظار چون به منزله وکیل شرکا هستند، در هر زمان قابل عزل اند و خود نیز می توانند در هر زمانی استعفا کنند. عزل اعضای هیئت نظار توسط مجمع عمومی شرکا به عمل می آید.
ب) اختیارات هیئت نظار
اختیارات هیئت نظار را ماده 109 قانون تجارت معین کرده است که قسمت دوم آن ما را به ماده 168 همان قانون هدایت می کند. در نتیجه، صلاحیت هیئت نظار به شرح زیر است:
1.تحقیق در این باره که آیا مفاد مواد 96 و 97 قانون تجارت رعایت شده است یا خیر؛ یعنی اینکه آیا سرمایه نقدی پرداخت و سرمایه غیر نقدی تقویم و تسلیم شده است یا خیر و نیز اینکه در شرکتنامه به صراحت قید شده است که سهم الشرکه های غیر نقدی هر کدام به چه میزان تقویم شده است یا خیر؛
2. بررسی و تدقیق در دفاتر و صندوق و کلیه اسناد شرکت؛
3. دادن گزارش سالانه به مجمع عمومی که در آن باید هر گونه بی ترتیبی و امر خلاف واقع در تنظیم صورت دارایی را که مشاهده کرده اند ذکر کنند. علاوه بر این، اگر هیئت نظار مخالفتی با پیشنهاد مدیر شرکت در تقسیم منافع داشته باشند می توانند این امر را همراه با دلایل در گزارش مزبور بیان کنند (قسمت اخیر ماده 168 ق.ت)؛
4. دعوت از شرکا برای انعقاد مجمع عمومی فوق العاده. البته این تکلیف، در صورتی است که مدیر از دعوت مجمع عمومی فوق العاده خودداری کند و لازم باشد که چنین دعوتی به عمل آید. به هر حال، هیئت نظار تکلیفی در اقدام به چنین دعوتی ندارد، بلکه می تواند در صورتی که صلاح دانست به این امر مبادرت کند. برای آنکه دعوت از جانب هیئت نظار با دعوت به عمل آمده توسط مدیر تلاقی نکند، بهتر است که هیئت، قبل از ارسال دعوتنامه، به هر طریقی که صلاح می داند، مدیر را وادار به دعوت از مجمع عمومی کند.

ج) مسئولیت هیئت نظار
به موجب ماده 167 قانون تجارت: «اعضای هیئت نظار از جهت اعمال اداری و نتایج  حاصله از آن، هیچ مسئولیتی ندارند؛ لیکن هر یک از آنها در انجام مأموریت خود بر طبق قوانین معموله مملکتی مسئول اعمال و تقصیرات خود می باشند». منظور قانون از اعمال اداری و نتایج حاصل از آن، اعمال مدیر یا مدیران شرکت است. در واقع، قانون گذار می خواهد چنین القا کند که هر چند تکلیف هیئت نظار کنترل اعمال مدیر شرکت است، هرگاه مدیر مرتکب تخلف شود، خود او مسئول است، نه اعضای  هیئت نظار؛ مگر اینکه اعضای هیئت خود در تخلف مدیر سهیم باشند. مع ذلک، قانون گذار پیش بینی کرده است که هرگاه اعضای هیئت در انجام د ادن وظایفی  که بر عهده آنهاست، قصور کنند، مسئول خواهند بود.
بنابراین، مسئولیت نظار متکی بر خطاست و هر عضوی از هیئت فقط به علت خطای خودش مسئول خواهد بود و مسئولیت تضامنی ندارد. البته مسئولیت اعضای این هیئت، هم در مقابل شرکت قابل طرح است و هم در مقابل اشخاص ثالث